[Sinopsis reproducida de BILEGA]

O autor tenta "recoller [...] os datos que nos proporcionan tanto as gramáticas [...] coma outros escritos da época nos que de forma máis ou menos incidental se trata sobre a situación e o porvir da lingua galega" (p. 56), co obxectivo de deducir a distribución xeográfica dos fenómenos analizados "para termos unha idea de cal era o coñecemento que os homes do XIX tiñan da súa lingua, así como para ilustra-la historia das ideas lingüísticas sobre o galego" (p. 57). Nos fenómenos de alteración do vocalismo tónico destácase a alternacia entre e e ɛ aberto, observable, por exemplo, en formas como ela ou dente. Canto á palatalización do a átono, saliéntase a preferencia que existe no galego ourensán polo emprego da vogal e debido á influencia das vogais pechadas en adverbios como eí, elí ou esí. Os fenómenos dialectais retratados no consonantismo son a gheada, o seseo e o ceceo. Os resultados das terminacións latinas -ANUM, -ANAM tamén son de interese para o estudo da dialectoloxía galega, pois dan terminacións como -án / -á para o feminino e -ao / -au para o masculino. Tamén os plurais dos substantivos rematados en -n ofrecen distintas solucións dialectais: cancións / canciós / canciois, mentres que os rematados en -l (cf. coral) ofrecen as formas corais / coráes / corás. No paradigma dos demostrativos alternan as formas este / iste, ese / ise e aquel / aquil. Nos pronomes persoais, rexístranse as formas ti / tu, el / il, lle / ñe e llo / llelo. Os verbos regulares tamén mostran fenómenos de variación dialectal con alternancia de formas: cantei / cantín, colliches / colleches, colleu / colliu, partiu / parteu, cantades / cantás, cantade / cantai / cantá, cantastes / cantástedes / cantáchedes, cantaron / cantano(n). Tamén nos verbos irregulares se rexistran alternancias dialectais, especialmente nos verbos andar (and- / andiv-), caber (caib- / cab- / queip-), dar (por exemplo, dei / din), dicir (dicir / dicer), estar (estiv- / estuv-), facer (facer / faguer e fixen / figuen), haber (houb- / hub-), ir (por exemplo, fuches / foches), oír (oír / ouvir / ouír), poder (poda / poida), poñer (pux- / puñ-), saber (saib- / sábe-), saír (saio / sallo / salio, saia / salla / salia), ser (sea / sexa), ter (tedes / tendes / tes e teñen / ten), traer (traer / traguer), ver (viu / veu), vir (por exemplo, vides / vindes). Por último, aténdese aos adverbios de lugar que presentan alternancia na vogal final, de xeito que poden rematar en -á (acá, alá) ou en -ó (acó, aló) e ao adverbio de tempo hoxe que presenta a variante dialectal huxe.