Frontera España-Portugal: documentación lingüística y bibliográfica - http://www.frontespo.org Localidad: Santiago (Rubiás dos Mixtos, Calvos de Randín). Ourense Identificador de la grabación: ESOU08008-007 Fecha de la entrevista: 15/2/2016 Entrevistadores: David Rodríguez Lorenzo, Fernando Brissos Informantes: Francisco Rodríguez, Dolores González Versión de la transcripción: 1 Revisada: No Licencia de uso CC BY-SA 4.0 Entr. 2 (FB) É, é, e sabe que ficou mais famoso há dois anos porque em dois mil e catorce foram celebrados os cento e cinquenta anos do último tratado de fronteiras, de limites, entre Portugal e Espanha, que foi quando o Couto Misto terminou. Inf. 1 (FR) Si. Inf. 1 (FR) No ano, no ano sesenta e | Entr. 2 (FB) Mil oitocentos e sessenta e quatro. Inf. 1 (FR) Mil oitocentos sesenta e cuatro, si. Entr. 2 (FB) Foi quando o Couto Misto terminou. Entr. 2 (FB) E então, nas celebrações desses cento e cinquenta anos falou-se muito do Couto Misto, até então conhecia-se pouco, falou-se muito. Inf. 1 (FR) E a fronteira foi, foi feita no ano mil novecentos sesenta e un... foi cuando se fixo a fronteira, que reuníronse [Emisión] portugueses e españoles, as personalidades pois... altas, para delimitar a fronteira, sacar unha liña, que están ahora os marcos, entonces por para aquí para Portugal, para alí España... entonces, eso foi feito no ano mil novecentos sesenta e un. Entr. 2 (FB) [Asent] Inf. 2 (DG) [xxx] porque non teño mesa aí para... Entr. 1 (DRL) Non, [xxx], aguanta así ben. Entr. 1 (DRL) Moi ben. Entr. 2 (FB) Portanto há cinquenta e... cinco anos... cinquenta e cinco. Inf. 2 (DG) Bota, inclina e xa che boto. Inf. 2 (DG) Espera, espera. Entr. 1 (DRL) Ai, ten o couso. Inf. 2 (DG) [Riso] Entr. 1 (DRL) [Riso] Entr. 2 (FB) E então é, é como dicia, o Couto Misto foi sempre desconhecido em Portugal até há uns anos a esta parte, então, actualmente já se fala muito do Couto Misto. Inf. 2 (DG) Ahora. Inf. 1 (FR) Si. Inf. 2 (DG) Ahora un trozo [xxx]. Inf. 1 (FR) Porque é, é | Entr. 2 (FB) É muito interessante, é mui- | um caso interessante, é um caso como Andorra, mas Andorra ficou em pé, então o Couto Misto não ficou. Inf. 1 (FR) [xxx] Inf. 1 (FR) E-, exactamente, eso foi o que foi, eiquí non se pagaban impostos, non iban os soldados á, á tropa... entonces, todos eses dereitos perdéronse, [xxx] eso só, só ficou a historia... que non vale de nada [Riso]. Entr. 1 (DRL) Gracias. Inf. 2 (DG) Ao mellor non che lle chega o azúcar, queres máis? Non? Entr. 1 (DRL) Si, non, non lle boto moito, non lle boto moito. Entr. 2 (FB) Pois. Entr. 2 (FB) Mas agora com Cesáreo e com [xxx] das outras pessoas da terra o Couto Misto... agora tem... Inf. 1 (FR) Si, fomos... moitas veces a Portugal... falando destas cousas e, claro, reconoceron de que, claro, aquelo que había un... un terreno que era un... e está en Portugal, aquelo | o | a, a fronteira é así, mais aquelo está nos límites de Portugal, mais está reconocido que foi deixado por unha reina... española que estuvo escapada nun pobo de Sabucedo e noutro... | e eiquí, e entonces fíxolle ese | deixoulle ese trozo de terra. Inf. 1 (FR) E é onde, onde se puxeron os, os, os [x]eneradores eólicos... bueno, e de aí | bueno, eso xa estaba... [Emisión] | xa se estaba celebrando algo do Couto Misto eiquí sin eso, e despois con eso, claro, reclamouse... é. Inf. 2 (DG) Os dos, os dos pueblos. Entr. 1 (DRL) É dicir, que foi unha cousa que se... perdeu e que se está recuperando nos últimos anos. Inf. 1 (FR) Perdeuse, exactamente, amais esto era igual que Andorra, aquí non había impuestos... | non pasastes pola iglesia, pero... [Tose] se pasades por alí vedes u-, un home que é de... | que está ali, é de... [xxx] | e-, era o xuez... é unha figura que faía de xuez de tres pueblos... alí, os tratados que se faían, todos faíanse alí. Inf. 2 (DG) Exacto. Inf. 2 (DG) Claro. Entr. 1 (DRL) Temos que ir, temos que ir por alí. Inf. 2 (DG) Unha figura, unha | eso é unha figura que está fóra da iglesia. Entr. 1 (DRL) Si. Inf. 1 (FR) Entonces, claro, cada ano pois veñen... ver eso e... e claro, meten os papeles, os que lle van dando... bastós de, de, de, de... de... de personalidades ao mellor de Portugal ou de España ou eso, o que acordan iles. Entr. 1 (DRL) É unha boa estratexia tamén para darlle un pouco de difusión, e darlle, e dar, e darlle [xxx]. Inf. 2 (DG) Bueno, [Riso], si. Inf. 1 (FR) Moito, moito tamén para recordar cousas, cousas pasadas, que... outra cousa non o recordei [TranscrDubidosa] [Riso]. Inf. 2 (DG) [Asent] Inf. 2 (DG) Non, [Emisión]. Entr. 1 (DRL) Si, pero, quero dicir, tendo esa | ese | é un patrimonio cultural, téndoo, é ben conservalo, é ben que estas cousas non, non se olviden. Inf. 1 (FR) Si, si. Inf. 1 (FR) Conservalo, claro, todo o que... Inf. 1 (FR) Claro. Inf. 2 (DG) Si, vale, vale. Entr. 2 (FB) Foi muita gente para Barcelona, não é? Inf. 2 (DG) Moita, aquí [xxx] moita xente, eh, moita, si. Inf. 1 (FR) Si, de eiquí, de eiquí deste pobo marchou moita xente para Barcelona, case estaba a mitad do pobo estaba en BArc-, en Barcelona. Inf. 2 (DG) [Asent] Entr. 1 (DRL) [Asent] Entr. 1 (DRL) E, e... e a outros sitios, Francia, Suíza... ? Inf. 1 (FR) Si, bueno, marcharon a Alemania. Inf. 2 (DG) Bueno, deso tamén, mo- | si, moita xente, moita xente, si, incluso esa xente, claro, xa hai anos que, que marchou e máis ben ahora ás veces veñen co retiro para eiquí e veñen de vacaciós e... e así. Entr. 1 (DRL) Tamén. Inf. 1 (FR) Para Alemania tamén. Entr. 1 (DRL) [Asent] Entr. 1 (DRL) Por exemplo, da parte portuguesa, moitos para Francia. Inf. 2 (DG) Para Francia, máis | eso, eso, en Portugal máis Francia. Inf. 1 (FR) Para Francia, si. Inf. 1 (FR) [Emisión] E nós como imos tanto alá, "E fulano?", "Está na Franza, está na Franza", todos na Franza, eh. Inf. 2 (DG) Si. Inf. 2 (DG) Si, si, si, si. Inf. 1 (FR) Eiquí... a maioría pois para Barcelona ou, ou Alemania, e Suíza tamén. Inf. 2 (DG) En Suíza tamén, Suíza tamén. Inf. 1 (FR) E en Suíza mismo tamén hoxe hai moitos portugueses, eh... están moitos en, en Portugal. Inf. 2 (DG) Sim, sim, s- | Entr. 1 (DRL) Tamén. Inf. 2 (DG) Sim. Inf. 1 (FR) Os, os gallegos en, en Bilbao e Barcelona. Entr. 2 (FB) E também foram muitos para Lisboa, para a estiva, e antes ainda da estiva, aquí as pessoas falam muito da estiva | sim, de Requiás. Inf. 1 (FR) De, de eiquí, non. Inf. 1 (FR) Requiás e Guntumil, todos na estiva. Entr. 2 (FB) Todos na estiva. Entr. 2 (FB) E antes da Estiva, non sei se eran de aquí de Requiás e Guntumil, mas antes da estiva iam muitos galegos para Lisboa para... para trabalharem como o que nós chamamos aguadeiros, quando ainda não havia água canalizada, isto há cem anos, ca-... carregar a água para levar a água â casa das pessoas. Entr. 1 (DRL) Sente aquí con el. Entr. 1 (DRL) Deixa, que eu poño. Inf. 1 (FR) Si, si, si. Inf. 1 (FR) Xa, xa, xa, xa. Entr. 2 (FB) Então, sempre houve muitos galegos, não sei se eram de aqui, mas sempre houve muitos galegos em Lisboa. Inf. 1 (FR) Si, si, si. Inf. 2 (DG) Si, si, si. Inf. 1 (FR) Eu sei que da parte de... de Requiás e Guntumil marchaban todos para Portugal para, para a estiva... de feito, ganaron alá moito diñeiro e estaban todos ben. Inf. 2 (DG) Bueno, [Emisión] cada un ganaba onde pudo, é así. Inf. 1 (FR) E os portugueses marchando para outro lado, a vida é, é así. Inf. 2 (DG) Claro, claro, é así. Entr. 2 (FB) É, é. Inf. 1 (FR) Nós por Port- | eu leveime sempre, teño grandes amigos en Portugal. Entr. 2 (FB) É? Inf. 1 (FR) Si, ho. Entr. 1 (DRL) Sempre houbo un trato de veciños como se, como se non houbera raia, digamos. Inf. 1 (FR) Iba, iba [xxx]. Entr. 2 (FB) [Tose] Inf. 1 (FR) Si, si, si. Inf. 1 (FR) Exactamente, nós, nós levámonos sempre xuntos, porque antes había eiquí moitas vacas, éramos setenta veciños, entonces xuntábamonos alá e facíamos amistades, cuando a veces quería pasar porque estab- | eiquí había un puesto de guard- | da, da Guardia Civil... moitos anos, entonces, claro | Entr. 1 (DRL) [Asent] Inf. 2 (DG) A ver o que queren, mire. Entr. 2 (FB) Ah, está ótimo, está bom, obriga, muito obrigado. Entr. 1 (DRL) [Riso] Inf. 1 (FR) E... viñan os portugueses buscar eiquí cousas e claro, ao mellor os guardias... pois... claro, dicíanlle algo ou sacábanllo, algo que levaban, se os de eiquí iban alá ao mellor os guardas de alá faían outra cousa, así, é o que [xxx], pero, sin embargo, os paisanos levábamonos ben. Inf. 1 (FR) Home, [xxx] a veces podía haber algunha cousa como hai entre os veciños no pobo e eso... pero... Entr. 2 (FB) Sim. Entr. 2 (FB) Mas era como se fosse o mesmo, qua- | practicamente o mesmo. Inf. 1 (FR) Exactamente, ex-, exactamente, non... Entr. 1 (DRL) Claro, é dicir, non, non, non, non se tiña en conta... Inf. 1 (FR) Boas relaciós. Inf. 1 (FR) Non, non, que va. Inf. 2 (DG) Non, que va, non, o contrario. Entr. 1 (DRL) [Asent] Entr. 1 (DRL) [...] de tempo. Inf. 2 (DG) Bueno. Entr. 1 (DRL) E antes, antes, por exemplo, [Emisión] de que vivía a xente aquí en, en Santiago, é dicir, a que se dedicaban? Inf. 1 (FR) Bueno, eiquí no que nós xa acordamos, pois e-, era do que se vivía da agricultura... da | das vacas, había cabras, había ovellas, había... ca-, caballerías... caballerías... bueno, era, era do que se vivía Inf. 2 (DG) Bueno, botabas as patatas, botabas as xudías, botabas as verduras todas, e vivías con eso, si, vivías. Entr. 1 (DRL) Basicamente da agricultura. Inf. 1 (FR) E lo- | Inf. 2 (DG) Claro, claro. Inf. 1 (FR) Da agri-, da agricultura, si. Entr. 1 (DRL) [Asent] Inf. 2 (DG) Anque compraras un pescado, pero o demais... Inf. 1 (FR) Logo despois falaban que cuando houbo | que existía o, o, o, o Couto Misto, que vivían como | do que máis botaban, que era tabaco... que botaban tabaco e que vendían tabaco e que tiñan comercios e de todo e que vivían desto... moito tamén, pero máis ben, do que nós acordamos, do que se viviu eiquí sempre foi da agricultura... dos animales. Entr. 1 (DRL) É verdade, falou Cesáreo onte do tabaco e tal. Entr. 2 (FB) [Asent] Entr. 1 (DRL) [Asent] Entr. 1 (DRL) Claro. Entr. 1 (DRL) Moi ben. Entr. 1 (DRL) E, e... vamos ver, [Emisión] xa falamos un pouco sobre iso, pero como era, como era a... relación con Portugal no sentido de ir ou vir | eles viñan traballar para aquí... ou axudar, viñan a xornal... ou os de aquí íbanse para alá... ? Inf. 1 (FR) [Emisión] Deso non. Inf. 2 (DG) Bueno, deso, deso non moito, neso non moito. Inf. 1 (FR) Deso non, home -como che vou dicir?-, nós víñanos ao mellor segar unhos | Inf. 2 (DG) Bueno, iban máis ao contrabando, algo si, ibas buscar cousas alí... Inf. 1 (FR) Ao mellor podían ir traballar de eiquí | viñan segar, ao mellor pois nós non, non, non, non dábamos segado, viñan | chamábanlle | seis ou sete homes -ganando, non?-, e despois ao mellor nós levabamos alá onde era un amigo, "Mira, traémosche istes... fulanos eiquí, que podes segar con iles" e, bueno, segábanlle alí, pero pouca cousa, máis e-, máis ben eran relaciós entre nós, ao mellor en algún contrabando... e ao mellor iles... [Emisión] para, para traballar estaban menos... | tiñan menos... adianto, entonces ao mellor viñan arreglar un sacho... para traballar, para cavar, e eiquí había ferreiros e cousas así, viñan os portugueses eiquí e nós íbamos alá a outras cousas. Inf. 2 (DG) Traballo non. Inf. 2 (DG) Si. Inf. 2 (DG) Si. Inf. 2 (DG) Claro. Inf. 1 (FR) Despois había contrabandos, houbo varios contrabandos, era, era o que... | relaciós unhos cos outros así. Inf. 1 (FR) E despois nós, claro, máis no monte, porque nos xuntábamos no monte sempre. Inf. 2 (DG) Bueno, a veces xuntábamonos, porque éramos aquí moi fronterizos, entonces... xuntábamonos moito. Inf. 1 (FR) Chegábamos ao monte e xa nos víamos todos, entonces... Entr. 1 (DRL) [Asent] Entr. 1 (DRL) Facían festas, comidas, ou... ? Inf. 1 (FR) Bueno, e l-, e, e loitamos | loutábamos os bois. Inf. 2 (DG) Bueno... Inf. 2 (DG) [Riso] Entr. 1 (DRL) [Riso] Inf. 1 (FR) Unha vez | porque eiquí solo había un boi, que era o boi do pueblo. Entr. 1 (DRL) [Asent] Inf. 1 (FR) Entonces, éramos cuatro rapaces e viñeron alá | vimos alá un | tres bois, aquelo... viña... bah, e un tiña un corno medio roto, e era de, de Sabucedo, do pueblo iste que dixen eu, entonces dixémoslle así "E este, por que rompeu o corno?", "Esto rompeuno loutando", "Entón, louta moito?", "Louta, se queredes traer acá o... o, o, o do pobo, traino, que o loutamos". Inf. 1 (FR) "Eh, para aí" [TranscrDubidosa], dixemos, e como iamos faer? Inf. 1 (FR) Claro, o boi era do pobo, e claro, [Riso], eso... [Riso] era sagrado. Entr. 1 (DRL) [Riso] Entr. 1 (DRL) [Riso] Inf. 1 (FR) E dixemos "Como imos faer?", "Ímolo sacar de noite, e, e levámolo, e loitámoslle alá", nós quedamos de que lou- | levar o boi, e alá llo levamos. Inf. 1 (FR) E entoces iles viñeron | veu case o pueblo todo de, de Portugal, e nós solo fomos cuatro rapaces... [Riso] [xxx] o boi. Entr. 2 (FB) [Riso] Entr. 2 (FB) [Riso] Inf. 1 (FR) Botárono | de | alá no alto da montaña, eh, no extremo, donde pasa ahora a fronteira... alí, alí loutamos os, os bois. Inf. 1 (FR) E alí deron unha louta... loutaron media hora. Inf. 1 (FR) Aquelo... bueno, aquelo loutaron... Inf. 1 (FR) E total, podeu o de, o de Portugal. Inf. 1 (FR) Claro, o de Portugal ao, ao poder, claro, os portugueses dixeron "Ei, viva Portugal, patapatal". pero vai | alí había un home... que, que viña moito eiquí, e era | tiña amigos eiquí e iles tamén conocían "[Emisión] Ei, quietos, eh, nin outra palabra, para tres raparigos aquí tracer o boi loutar, ahora con iso, iso é que não!" [TranscrDubidosa], dixéronlle así, non se [xxx] máis nada [Riso]. Entr. 1 (DRL) [Riso] Inf. 1 (FR) "Probamos o boi?" Inf. 2 (DG) Bueno. Entr. 2 (FB) [Riso] Inf. 1 (FR) Ah, pero houbo moitas cousas, bueno... Entr. 1 (DRL) [Riso] Entr. 1 (DRL) E que, que outras anécdotas recordan así da vida na fronteira? Inf. 2 (DG) [Riso] Inf. 1 (FR) [Emisión] Boh... Inf. 1 (FR) Bueno... Entr. 1 (DRL) [Riso] Inf. 1 (FR) [Emisión] Inf. 2 (DG) Bueno, bueno. Inf. 1 (FR) Moitas, [xxx]. Entr. 1 (DRL) [Riso] Inf. 1 (FR) E claro, despois tamén íbamos alá, que, que é moi lexos, eh, cortar o, o monte para faerlle cama ás vacas. Entr. 1 (DRL) [Asent] Inf. 1 (FR) Había que, cun sacho, cortar o | os toxos e todo eso para lle facer cama ás, ás vacas, e elas tamén viñan alí. Entr. 1 (DRL) Entón, o uso do monte digamos que era común, era... Inf. 2 (DG) Bueno t-, | iles teñen | tiñan a parte deles, había aí había un... sitio así, si, a fronteira, donde te podías pasar ou... Inf. 1 (FR) Que aí... sabíase cual era | os límites sabíanse, pero iles podían pasar | Entr. 1 (DRL) Como, como se sabía? Inf. 2 (DG) Porque había xa unhos marcos e unha cousa que xa diferenciaba a... Entr. 1 (DRL) Ah. Inf. 1 (FR) De feito, nós ahora eiquí somos poucos veciños e non, non gastamos... gastamos leña, nós... temos a calefacción xa hai moitos anos, pero ahora | tíñamos outra cociña parecida a esta, pero ahora acoplámoslle esta á calefacción -non, pero vou | quero dicir eu-, e na leña, ahora pois gastamos pouca leña, antes, como había tantos veciños, gastábase máis, a leña temos moito... [Emisón] bu, temos aí leña para... Inf. 2 (DG) Bueno, pero eso, eso, eso non lle | pero eso é igual. Inf. 1 (FR) Pois iles ahora desde Montalegre... veñen a | ve-, veñen ao noso terreno, pero... bueno... coma, coma de eiquí | buah... lonxe, cortando toda a... toda a leña. Inf. 2 (DG) Ve- | métense no noso terreno, veñen buscar, buscar a leña. Entr. 2 (FB) E antigamente era o contrário -não era?-, iam de aqui também buscar a lenha a Tourém, não era? Inf. 1 (FR) [xxx] Inf. 2 (DG) [Emisión] Si. Inf. 1 (FR) Non, a leña sempre tuvemos nós máis.. ca, ca Portugal, eh. Inf. 2 (DG) [xxx] aí... Inf. 2 (DG) Que eles, si. Entr. 2 (FB) Ah... Inf. 1 (FR) Sempre houbo eiquí máis leña, porque ese é o terreno... [Emisión] é o terreno que a produce, entonces eiquí había máis leña... ca alá. Inf. 1 (FR) Entonces, iles pois, cuando nós deixamos de ir | touzas particulares, eh... e bueno, eu cuando me dei de conta, tiña unha toda cortada e como aquelas moitas, e nada, non pasa nada. Entr. 2 (FB) Sim. Inf. 1 (FR) E despois iles lá vendíana, eh. Entr. 2 (FB) Ah... Inf. 1 (FR) Viñan de noite, cos tractores... cortábana, e despois alá... vendíana. Entr. 2 (FB) [Riso] Inf. 1 (FR) E despois eu sóupeno, fun alá, e... conocíanme | conocía alí un... | unhos amigos e dixéronme "Pois mira, é fulano, é fulano, vamos alá", fomos alá e di "Bueno, eu se queres, págocha", di "Non, eu non cha vou cobrar, ahora xa a trouxeches, non che vou cobrar, vas e desfasme |" porque trouxeron unha máquina para pasarme un regato, e fixeron... unha cousa para pasar... para... para onde había a leña, para levala ben nos tractores, e dixen "Eu non che quero nada, tu vés e desfasme o... o que fixeches, para que pase a auga" e non apareceron máis alí e punto, non volveron. Entr. 1 (DRL) [Asent] Entr. 1 (DRL) [Asent] Inf. 1 (FR) Así é que nós [Emisión] da leña, pois | antes non, en Portugal... a leña había menos, porque [Emisón] nós eiquí... -como se dice?- ao mellor arrancábamola... e ant- | iles cortábana e rendía menos. Inf. 2 (DG) Bueno, antes | ahora córtase aínda coa motoserra ou con eso e | si, e entonces, antes eiquí biscabas debaixo da terra a raíz que tiña ese... | eiquí chamámoslle carballos, bueno... entonces buscábaslle a raíz abaixo para que rendera máis para queimar, non había moita... Entr. 2 (FB) [Asent] Entr. 1 (DRL) [Asent] Inf. 1 (FR) E por eso hai | si, si, si | se vas por aí, hai, bueno, leña así de gorda... e alá pois non | e despois tiñan outra cousa, en Portugal gustáballe moito... queimar. Entr. 1 (DRL) [xxx] Inf. 1 (FR) Non sei o porqué, había moitos máis lumes alá... ca eiquí, e ahora hai máis eiquí que en Portugal. Inf. 2 (DG) Bueno, e o Di-, e o Dimas conseguístelo ao final para o esntrevistardes? Entr. 1 (DRL) Oh, pois tíñamos que chamalo, xa | Inf. 1 (FR) Pero se che estou fa-, se che estou falando... | dúas mulleres que... unha | non tiñan as dúas home, e tiñan | unha tiña seis ou sete fillos... s- | non, mellor dito, oito fillos... sin home. Entr. 1 (DRL) Era xente forte, era xente forte. Inf. 1 (FR) Pois ela iba de eiquí a Portugal... cargada e viña cargada. Inf. 1 (FR) Así criou os fillos... e viviron todo e todos, todo para arriba. Inf. 1 (FR) E a ou-, e a outra igual. Entr. 1 (DRL) Tamén na altura | Inf. 1 (FR) Pois... no contrabando traían telas e traían xabón e, e naquilo | e despois iba vender polos pueblos e así a vida. Entr. 1 (DRL) [Asent] As mulleriñas que quedaban solas tamén moi- | Inf. 1 (FR) E, e, e, e, e unha morreu tamén de noventa e oito anos, e a outra... para alá case. Entr. 1 (DRL) Pois... [Riso] Inf. 1 (FR) É o, é o que dicimos, a xente antes... Entr. 1 (DRL) Si, señor. Inf. 1 (FR) Home, é que antes non había penicilina. Entr. 1 (DRL) Xa. Inf. 1 (FR) Dicían que no ano dezaoito, que viñe- | chamábanlle iles | que viñera unha epidemia... entonces non sei cuantos millós morreron de... de personas. Entr. 2 (FB) Pneumónica, não é? Entr. 2 (FB) Nós em Portugal chamávamos-lhe a gripe espanhola... que vinha dos porcos. Inf. 1 (FR) Claro. Inf. 1 (FR) Viría dos porcos, non sei, tanto como eso non cheguei a saber, eu s- | Entr. 2 (FB) É. Entr. 2 (FB) Em Portugal chamamos-lhe a gripe espanhola de mil novecentos e dezoito. Inf. 1 (FR) Exactamente. Entr. 2 (FB) É a gripe espanhola, ou... | porque foi uma gripe que veio de Espanha, pelo menos para Portugal, e dizem que vinha dos porcos, que passava aos seres humanos. Inf. 1 (FR) Si, si, si. Inf. 1 (FR) N-, non cheguei a saber se viña dos porcos ou do que viña, solo s- | Entr. 2 (FB) É. Entr. 2 (FB) Mourreu muita, muita, muita gente. Inf. 1 (FR) Eiquí, [Emisión] aquelo foi a | foi varrer, eiquí. Inf. 1 (FR) Porque non había | Inf. 2 (DG) Eiquí estades ben, pero fóra vai frío, eh. Entr. 1 (DRL) Fai. [Riso] Inf. 1 (FR) E non lle metemos leña | e-, entonces eu vou dicir daquela... que morreu tanta xente, tanta... e outra pois non morreu, claro, -por que?- porque esa xente... pois sobreviviu porque a sangre sería boa e non, non collía ises virus ou o que fora. Entr. 1 (DRL) [Riso] Entr. 2 (FB) Diziam que era uma gripe que afectava mais o... | os jovens do que os mais velhos, e continua a ser assim, porque houve depois vários, houve depois outros episódios dessa gripe nos anos cinquenta e sessenta e... e continuavam a ser os jovens e não as pessoas mais velhas. Entr. 1 (DRL) [xxx] Inf. 1 (FR) Si, si, si. Inf. 1 (FR) Si, si, si, si. Entr. 2 (FB) Morreu muita gente com isso. Inf. 1 (FR) Moita xente, daquele eiquí, buh... Entr. 1 (DRL) Si, esa, esa [Emisión] foi famosa incluso, quero dicir, estúdiase... a xente de Medicina e tal. Inf. 1 (FR) Cuando | si. Inf. 1 (FR) E logo despois [Emisión] | vós andades eiquí ao frío, andades por aí ao frío, como andábamos nós, porque nós ahora non temos animales, pero tíñamos que atender os animales, andar ao frío, e había personas delicadas, collían unha pulmonía... esperaban nove días... a ver... se aos nove días non morría, xa non morría, pero... a maior parte non chegaba aos nove días. Entr. 2 (FB) [Tose] Entr. 1 (DRL) [xxx], así morreu un irmá de miña abuela, quedou dormido... quedou dormido na herba, estaba gardando as ovellas, quedou dormido na herba e había humedad ou había unha corrente tal... pumba... tiña doce ou catorce anos. Inf. 1 (FR) E colleu unha pulmonía. Inf. 1 (FR) Si, tamén así moitos. Inf. 1 (FR) Entonces, desde que se inventou a penicilina, que iban | que íbase buscar a Portugal, eh, que viña | íbana buscar a Portugal, íbana buscar aló. Entr. 1 (DRL) Había un botaicario bon, seica, aí en Turei, non? Inf. 1 (FR) Si, dicían. Inf. 1 (FR) Pero íbana buscar a Portugal a penicilina. Inf. 1 (FR) E... eu acórdome deso, eu mismo puña in[ʝ]eciós, e, e xuntaban cuando viña unha gripe ao mellor había doce personas para que lle puxeran in[ʝ]eciós... nunha gripe, claro, era o que había. Inf. 1 (FR) Eso non | home, había quen a superaba e aquelo, pero... a vida... [Emisión] a vida, o que acordamos miotos cousas [Riso], ahora que di | din hai moita gripe | hai moita crisis en Portugal ou en España ou onde sea... a crisis tuvémola... tuvémola. Entr. 1 (DRL) [Asent] Entr. 1 (DRL) [Asent] Entr. 1 (DRL) [Asent] Entr. 1 (DRL) Si, señor. Inf. 1 (FR) Eu solo digo... que cuando os vexo así discutindo e vexo... algún debate que están discutindo, e digo "Bueno, mataivos para aí e [xxx] peleaivos vós", pero en cuanto non haxa problemas na nación, que fagan o que queiran. Inf. 1 (FR) Porque... guerras hoxe xa non hai como a, como a guerra que pasou en España, eso... [Emisión] coidado... ao mellor irmaos contra irmaos e.. todo esto non... Entr. 2 (FB) E foi uma guerra muito violenta, não foi? Entr. 2 (FB) Em Portugal, em Portugal, que não participou na guerra, foi uma guerra que mesmo assim marcou Portugal, porque as pessoas ficaram impressionadas, porque foi uma guerra... muito... | porque ficou muita miséria e por | f-, foi uma guera muito, muito drástica. Inf. 1 (FR) Buh... Inf. 1 (FR) Todas, todas traen a miseria. Entr. 2 (FB) Portugal está | às zonas de fronteira em Portugal vinham espanhóis | aqui os portugueses protegiam-nos, mas, se calhar, noutras zonas não protegiam tanto, e então os p- | a Guarda Portuguesa, porque o Salazar estava com o Franco -não é?-, contra a República, levava os prisioneiros espanhóis para Espanha e eles lá eram fusilados -não é?-, eram mortos nas praças de touros, e... pela miséria que chegava a Portugal, foi uma guerra que impressionou muito, uma guerra assim... Inf. 1 (FR) Con Franco, si. Inf. 2 (DG) [Tose] Entr. 2 (FB) E depois, por cima dessa, veio a Segunda Guerra Mundial, que ainda foi peor. Inf. 1 (FR) E eso, e eso, que fagan o que queiran, menos guerras e menos, menos mortes e... e... | solo trae miserias. Entr. 1 (DRL) Si, iso... iso é o peor. Inf. 1 (FR) [Emisión] Hoxe, hoxe... hoxe como está o mundo e como está Europa e todo, [Emisión] xa... [Emisión] [xxx] por medio, que non é a misma cousa... Inf. 1 (FR) Eso é o bon, eso é o bon, porque... os vellos xa o temos pasado, xa non nos queda nada, pero a xente nova que non pase por elas, porque... [Emisión] [xxx]. Entr. 2 (FB) Eu não conheço ninguém em Portugal com mais de oitenta anos que não fale da Guerra Civil da Espanha. Entr. 2 (FB) Não conheço ninguém com mais de oitenta anos que não me fale da Guerra Civil, mesmo pessoas de | do litoral, portanto fora da fronteira, por Lisboa, Porto, etcétera, porque... chegavam espanhóis, chegavam as notícias, era preciso enviar ajuda -não é?-, alimentos e isso tudo. Inf. 1 (FR) É que eiquí | de eiquí diste pobo estaban unha chea diles escapados, en Portugal, aínda, de feito, cuando viñan | xa morreron... amigos meus en, en Barcelona, e viñan eiquí, aínda iban alá, a Vila da Ponte, falar cas, cas familias, que xa os vellos morreran, mais aínda os coñecían e aínda falaban con iles e acordábanse iles, non tiñan máis ca ben. Inf. 1 (FR) Acolléronos, déronlles de comer, déronlles de traballar, escapaban da guerra... Inf. 1 (FR) E como esta xentiña todo que vén ahora escapando da guerra, que... co frío que están pasando, eso... [Emisión] é triste. Inf. 1 (FR) Non se pode pensar neso. Entr. 1 (DRL) É mellor que non, pero en | aquí no caso, por exemplo, aínda ben que os, os portugueses daban unha axuda, acolléronos, déronlles un traballiño, algo para ir tirando... Inf. 1 (FR) Claro. Inf. 1 (FR) Claro, claro. Inf. 1 (FR) E despois... no que podían aínda axudaban. Entr. 1 (DRL) Por iso tamén nós... bueno, cando facemos este proxecto da fronteira e tal, sempre pensamos na fronteira como algo que une... máis que como algo que separa. Entr. 2 (FB) [Tose] Inf. 1 (FR) Exactamente. Entr. 1 (DRL) [Riso] Inf. 1 (FR) E, e hoxe máis, eh. Inf. 1 (FR) Mira, antes tíñamos estas relaciós, íbamos alá, ao mellor comíamos [xxx] alá e iles viñan eiquí e comían eiquí... [Tose] e eso, pero hoxe, como non hai froiteiras, facemos [TranscrDubidosa], que máis ten un portugués que un español, somos todos iguales, estamos todos iguales [TranscrDubidosa]. Entr. 1 (DRL) Todos veciños. Entr. 1 (DRL) Eso está ben. Inf. 1 (FR) E antes, unha [xxx] pouca, non había carreteras. Inf. 1 (FR) Chegábamos aí, que había unha festa para aí na Boullosa, e xa non nos conocíamos os, os mozos unhos cos outros. Entr. 1 (DRL) [Asent] E non é nada. Inf. 1 (FR) Entonces, non había, non había [Riso], non había conocimiento, entonces o, o ún-, o único que había e eso é que... | peleas. Entr. 1 (DRL) [Riso] Inf. 1 (FR) É o que había. Entr. 1 (DRL) [Riso] Inf. 1 (FR) Ahora a xente está civilizada, ten m- | a cultura, non existen estas cousas todas. Inf. 1 (FR) E ahora pois, claro, xa Portugal e España, xa [Emisión] -que máis ten?- vén un portugués e... com- | Inf. 2 (DG) Queres outro café tu? Entr. 1 (DRL) Non, non, non, graciñas. Inf. 2 (DG) Non queres? Entr. 1 (DRL) Non, non, non, estou, estou, estou ben, gracias, gracias. Inf. 1 (FR) A, a feira, a feira de Xinzo está así de porugueses. Entr. 2 (FB) [Asent] Entr. 1 (DRL) E á de Montealegre, por exemplo, van os galegos tamén? Inf. 1 (FR) Cheo de portugueses. Inf. 1 (FR) Vas á... á feira de Montalegre e está así, encontras así de españoles. Inf. 1 (FR) [Riso] Si, ho. Entr. 1 (DRL) Pois eu vexo ben iso, véxoo bonito, hai que relacionarse e ser amigos. Inf. 1 (FR) É o máis bonito. Inf. 1 (FR) Pero antes hai unha fronteira, hai unha fronteira, os guardias... portugueses e os guardias españoles, chegabas alí, mírábanche o que levabas no coche, parábante, pedíanche a documentación... os portugueses, cuando ibas para alá... pedíanche... todo. Inf. 1 (FR) E os españoles cuando viñas para acá | Inf. 1 (FR) Pero ahora non é te- | non vivimos todos igual e mellor? Inf. 1 (FR) E así é todo. Entr. 1 (DRL) [Asent]